Essay muziekonderwijs

Kick, Kennis of Kunde,

Goed muziekonderwijs bevat volgens mij alle drie. Je krijgt kennis overgedragen en leert wat muziek voor jou is en voor andere en leert dat ook begrijpen. Je leert de kunde, je ervaart wat je doet en begrijpt dit. En nog een hele belangrijke je krijgt een kick van muziek. Je gaat ervan uit je dak of iets raakt je.

Maar hoe was dit vroeger? Muziekonderwijs is bijna even oud als muziek zelf. Bij veel primitieve volkeren is nog steeds sprake van mondeling, schriftelijk of imitatorisch doorgeven van kennis. Tot de late middeleeuwen was muziekonderwijs uitsluitend een domein van kerken en kloosters. Hierna was muziekonderwijs iets wat alleen rijke mensen zich konden veroorloven. Het ging hierbij vooral om de kennis en de kunde. Alhoewel ik denk dat de kick wel aanwezig was bij het beluisteren van de muziek.

Om te kijken hoe dit in Nederland begon graven we even terug in de tijd en ontmoeten daar twee aartsvaders, Willem Gehrels 1885-1971 en Ad Heerkens 1913-1985, twee Nederlandse muziekpedagogen. Willem Gehrels was de oprichter van de volksmuziekschool en hij zette zich in om kinderen van minder vermogende ouders muziekles te laten volgen. Ad Heerkens was een generatie later en zijn doelstelling was dat muziekonderwijs voor iedereen moest zijn, maar dat de wereld van het kind uitgangspunt moest zijn. De visies van deze twee aardsvaders liggen in elkaars verlengde. Beide hielden zich bezig met de kennis van muziek. Maar het verschil lag hem in de kick en kunde. Gehrels vond de historie der klassieke muziek belangrijk en bij Heerkens ging het veel meer om de samenhang van muziek in de maatschappij, de vrije expressie. Je zou kunnen zeggen Gehrels ging voor de kunde en Heerkens voor de kick.

In de jaren 70 vindt er een magische ontwikkeling plaats in het muziekonderwijs omschrijft Job ter Steege in zijn artikel. Muziek als eindexamenvak, grafische notatie van muziek, emancipatie van de popmuziek, muziek als maatschappelijk verschijnsel, transformatie van muziek naar andere expressie vormen om het belangrijkste te noemen. Leerlingen werden enthousiaster voor het vak en er kwamen ook steeds meer schoolmuziekstudenten. Op deze manier werd het muziekonderwijs naar een hoger niveau gebracht.

Toch bleef het muziekonderwijs zich verkeren in een vicieuze cirkel. Op de middelbare school ontbrak het aan goed muziekonderwijs, waardoor havoleerlingen die naar PABO gingen deze achterstand nooit meer weg konden werken. Op die manier zijn veel afgestudeerde leerkrachten niet in staat om behoorlijk muziekonderwijs te geven aan leerlingen op een basisschool. Waardoor deze leerlingen ook weer met een grote achterstand binnenkomen op de middelbare school waarmee de cirkel weer rond is.

De jaren 80 en 90 staan in het teken van bezuinigen. Op deze manier stond er veel verandering te wachten. De opleiding schoolmuziek word steeds verder uitgekleed. Tegelijkertijd wordt muziek een eindexamenvak. Op de Pabo’s komt er steeds meer aandacht voor methodisch en didactisch inzicht als het gaat om de muziekles, maar nog steeds niet voldoende.

De laatste 20 jaar is er ook nog veel veranderd binnen het voortgezet onderwijs. De basisvorming werd geïntroduceerd waarbij leerlingen verplicht 15 vakken kregen op hetzelfde niveau, onder het mom van gelijke kansen. Helaas had dit weinig succes. Hierna werd het VMBO geïntroduceerd. Een combinatie van vbo, lbo, mavo en nog enkele onderdelen van het speciaal onderwijs. Op kunstvakgebied deed CKV zijn intrede en de basisvorming wordt aan de kant geschoven. Leerlingen krijgen les op hun eigen niveau en kunnen na hun eerste jaar een niveau richting kiezen. Muziek is nog wel een van de verplichte vakken.

Ik denk dat het muziekonderwijs zich nog enigszins bevind in de vicieuze cirkel. Muziekles op de basisschool is nog steeds niet overal hoe het hoort te zijn. Ik kom nog steeds op scholen, waar er klassen zijn die gewoon nooit zingen of muziek maken. Aan de ene kant onvoorstelbaar, maar aan de andere kant ook begrijpbaar als je het overvolle schema van een basisschoolleerkracht bekijkt. Alle vakken ingepland in een veel te kleine week, want er moet al zoveel. En wat als je dan zelf helemaal niet zo veel aanleg hebt voor muziek en zelf die kick niet voelt? Als je op de Pabo niet genoeg aangedragen hebt gekregen? Ja, dan schiet muziekonderwijs er gauw bij in.

Ontzettend jammer, want kinderen in deze leeftijd zijn juist zo bevattelijk voor muzikale invloeden. Onderzoek laat zien dat het de ontwikkeling bevordert op sociaal, motorisch en emotioneel gebied. Maar het zorgt ook voor abstract kunnen denken en een analytisch vermogen. Allemaal vaardigheden die je bij andere vakken in kunt zetten. Als het op een basisschool ontbreekt aan goede muzikale vorming komen deze kinderen op de middelbare school al schaars binnen. Ze zijn totaal afhankelijk van hun opvoeding. Was er wel genoeg geld voor muziekles, zodat het kind zijn talent heeft kunnen ontwikkelen?

Gelukkig is het muziekonderwijs op het voortgezet onderwijs wel degelijk veranderd en verbeterd. Er zijn verschillende methodes die blijven vernieuwen.Er is een grote ontwikkeling geweest in coöperatieve werkvormen. En er is een scala aan gaaf musiceer materiaal. Je bent als docent alleen nogal afhankelijk van de ruimte die er op financieel gebied op school is. En als leerling ben je afhankelijk van je docent. Wat vind die belangrijk? Ik ga net als Job ter Steege voor de kennis, de kunde en de kick. Ze zijn alle drie van toepassing op een goede les. Het is belangrijk dat je als leerkracht de kennis van je vak overdraagt en dat de leerlingen deze kennis meteen om kunnen zetten naar een kunde. Maar dat ze ook hun eigen talenten leren kennen en bewust worden van wat ze kunnen en wat de andere kunnen. Ik vind wel dat je als docent hierin oog moet blijven houden tussen die verschillen. En de verwachtingen op ieders niveau aan te laten sluiten. Op die manier zorg je ook voor de kick! Een kick die kinderen ervaren van iets dat ze super gaaf kunnen, of iets dat eerst nog heel moeilijk was en ineens wel lukt! Op die manier blijf je ze ook motiveren en inspireren.

Bronnen:

Artikel: Kick, kennis en kunde van Job ter Steege

http://nl.wikipedia.org/wiki/Muziekonderwijs

Ontwikkelings psychologie deel 2, Rita Kohnstamn, 2002